از ديرباز عفونت هاي پستان از مشكلات شايع اين عضو در بين زنان بوده است. در طب قديم ايراني و ساير متون قديمي پزشكي ساير كشورها، در مورد عفونت ها و آبسه هاي پستان مطالبي يافت مي شود.
در حال حاضر نيز عفونت پستان يكي از شكايات شايع بانوان مراجعه كننده به درمانگاه هاي جراحي و زنان است. تشخيص عفونت هاي شايع پستان در مرحله حاد، كار سختي نيست و علائم عفونت و التهاب شامل درد، قرمزي، تب، تورم و گاه لمس توده در آن ها ديده مي شود. اهميت عفونت هاي ناشايع پستان در تشخيص افتراقي آن ها با سرطان ها به علت داشتن علائم شبيه سرطان است. به همين دليل شناخت عفونت هاي پستان از ابعاد مختلفي چون علائم، تشخيص و درمان اهميت مي يابند.
بطور كلي عفونتهاي پستان را مي توان به دو دسته اصلي تقسيم كرد:
1- عفونتهاي پستان در دوران شيردهي
2- عفونتهاي پستان در دوران غير شيردهي
عفونتهاي پستان ممكن است محدود به پستان باشند يا به دنبال يك بيماري عمومي در بدن، ظاهر شوند.
عفونتهاي پستان در دوران شيردهي
التهاب و عفونت پستان در دوران شيردهي شايع است. البته در حال حاضر با مصرف آنتي بيوتيك ها در هنگام زايمان، ميزان بروز اين عفونت ها كاهش يافته است، ولي با اين حال هنوز هم بسياري از مادران شيرده دچار اين مشكل مي شوند.
عامل ميكروبي شايع در بروز عفونتهاي پستان، نوعي باكتري بنام «استافيلوكوك اورئوس» است. كه معمولاً از طريق خراش هاي نوك پستان وارد بافت پستان مي شود. وجود شير در پستان، محيط غذايي مناسبي براي رشد ميكروب فراهم مي كنند و به تدريج، تهاجم ميكروب به قسمتهاي اطراف باعث گسترش بيماري در پستان مي شود. در مراحل اوليه بيماري، عفونت محدود به قسمت كوچكي از پستان است ولي با پيشرفت بيماري، قسمتهاي ديگر پستان نيز درگير مي شوند، بنابراين حتي الامكان بايد از بروز خراشهاي نوك پستان جلوگيري كرد. شير دادن صحيح به نوزاد مي تواند از بروز اين خراشها جلوگيري كند. همچنين در صورت بروز اين خراش ها، تخليه مكرر پستان از شير و رعايت بهداشت نوك پستان براي جلوگيري از عفونت پستان بايد انجام شود.
توجه و مراقبت كافي از پستان در دوران حاملگي و شيردهي مي تواند شانس ابتلا به اين عفونت ها را كاهش دهد. اين مراقبت ها شامل بهداشت مناسب، جلوگيري از پر شدن شير در پستان و جلوگيري از بروز خراشهاي نوك پستان هستند.
در دوران شيردهي، شستشوي پستان ها قبل و پس از شير دادن به كودك لازم است. نوك پستان بايستي خشك و تميز نگاه داشته شود و بايستي توجه كرد كه تمام قسمت هاي پستان نيز كاملاً تميز شود. رعايت اين نكات در پيشگيري از بروز عفونتهاي پستان بسيار مؤثر است.
رعايت بهداشت پستانها در دوران بارداري و شيردهي، شانس ابتلا به عفونتهاي پستان را در دوران شيردهي كاهش مي دهد.
مادران شيرده در دو مرحله از دوران شيردهي مستعد ابتلا به عفونت پستان هستند:
1- در طي ماه اول شيردهي بعد از اولين حاملگي: در اين زمان به خاطر عدم آگاهي و تجربه ناكافي مادر، نوك پستان ها بيشتر در معرض صدمه هستند. بهداشت پستان ها كمتر رعايت مي شود و مراقبت كافي از پستان ها به عمل نمي آيد. به اين علت حدود 75% از آبسه هاي پستان در دوران شيردهي، در ماه اول پس از زايمان اتفاق مي افتند.
به مادران جوان توصيه مي شود:
- هنگام شيردادن به نوزاد، قسمت هاله و نوك پستان را وارد دهان نوزاد كنيد. در صورتي كه فقط نوك پستان وارد دهان نوزاد شود، احتمال ايجاد خراشهاي نوك پستان بيشتر است.
- قبل و پس از شيردادن به نوزاد نوك پستان ها را با آب گرم بشوئيد.
- همواره نوك پستان و هاله اطراف آن را تميز و خشك نگاهداريد.
- هر گاه نوزاد شما گرسنه بود، به او شير بدهيد. با اين كار نه تنها شير شما زياد مي شود، بلكه بعلت تخليه مكرر شير احتمال عفونت هاي پستان كاهش مي يابد.
2- در زمان گرفتن كودك از شير: در اين دوران به خاطر تجمع بيشتر شير در پستان ها و همچنين به خاطر وجود دندان در دهان كودك و صدمه به نوك پستان، امكان بروز عفونت افزايش مي يابد.
علایم عفونت پستان:
در عفونت پستان، بيمار از قرمزي و تورم دردناك پستان شاكي است كه اغلب با علائمي مثل تب همراه است. در مراحل اوليه تنها التهاب و قرمزي مختصري در پوست ديده مي شود و در صورتي كه درمان انجام نشود، با پيشرفت بيماري آبسه تشكيل شده و پوست روي آن ممكن است حالت زخمي پيدا كند. در بيماراني كه تحت درمان آنتي بيوتيكي قرار گرفته اند ممكن است علائم معمول بيماري وجود نداشته و تنها توده اي قابل لمس باشد، بنابراين بيماري مي تواند از نظر باليني در دو مرحله باشد:
1- التهاب بافت نرم (سلوليت) بدون تجمع چرك
2- آبسه
در مرحله التهاب بافت نرم، قرمزي مختصر روي پوست، حساسيت در لمس و درد در آن منطقه وجود دارد. پوست روي محدوده مبتلا كمي گرمتر از ساير نقاط لمس مي شود. در صورت عدم درمان و پيشرفت عفونت، همان گونه كه قبلاً ذكر شد، حفره اي حاوي چرك تشكيل مي شود كه همان آبسه پستان است. در اين حالت علائم پوستي واضحتر و درد شديدتر است.
در اين ميان، ممكن است يك مرحله بينابيني نيز مشاهده شود. اين مرحله هنگامي است كه بيمار تحت درمان با آنتي بيوتيك قرار گرفته است و علائم مرحله حاد بيماري فروكش كرده، ولي كاملاً بهبود نيافته است. ممكن است در اين مرحله تنها يك توده لمس شود. در اين مرحله بايد معاينه دقيق پستان انجام شود و در صورت لزوم از روشهاي تشخيص مثل سونوگرافي كمك گرفته شود و بر حسب شرايط بيمار، درمان مناسب انجام شود.
درمان عفونت پستان:
درمان با توجه به مرحله بيماري و شرايط بيمار، متفاوت خواهد بود.
1- در مان مرحله التهاب بافت نرم: در اين مرحله با درمان آنتي بيوتيكي، علايم بيمار به سرعت رو به بهبود مي رود. درمان مناسب در اين مرحله احتمال ايجاد آبسه را منتفي مي كند.
انجام آزمايش و كشت ترشحات مي تواند راهگشاي تغيير در درمان ضد ميكروبي باشد. از آنجايي كه آنتي بيوتيك ها در شير ترشح مي شوند، بايد از مصرف داروهايي كه باعث صدمه به نوزاد مي شوند مثل تتراسيكلين، مترونيدازول و جنتامايسين اجتناب كرد. درمان با آنتي بيوتيك در اين مرحله در بسياري از بيماران باعث بهبودي كامل مي شود، اگرچه 10-5 درصد از بيماران با وجود اين درمان دچار آبسه مي شوند.
2- درمان مرحله آبسه: پس از ايجاد آبسه كه معمولاً 48 ساعت پس از شروع بيماري است، استفاده از آنتي بيوتيك ها مي تواند علائم را به طور موقت تخفيف دهد، ولي به دليل آنكه نمي تواند به داخل حفرة آبسه نفوذ كند، نمي تواند جلوي پيشرفت بيماري را بگيرد. در مواردي كه وجود آبسه قطعي نيست با تخلية سوزني مي توان تشخيص را قطعي كرد. در اين موارد استفاده از سونوگرافي نيز كمك كننده است. پس از تشخيص آبسه انجام جراحي براي تخليه آبسه ضروري است.
در كنار اين درمان، تخليه شير از پستان مبتلا نيز بايد انجام شود. اين كار به كمك دوشيدن دستي يا به وسيله شيردوش يا مكيدن نوزاد انجام مي شود. ادامه شير دهي از پستان سالم نيز بايد انجام شود.
عفونت هاي پستان در دوران غير شيردهي
اين عفونت ها در مقايسه با عفونت هاي دوران شيردهي، در سنين بالاتري ديده مي شوند و تنوع ميكروبي نيز در آنها بيشتر است. عفونت هاي غير شيردهي را مي توان به دو دسته تقسيم بندي كرد:
* عفونت هاي قسمت مركزي و اطراف هاله پستان
* عفونت هاي قسمت محيطي پستان
عفونت هاي قسمت مركزي پستان :
در اين بيماران عفونت مربوط به مجاري شيري در زير هاله پستان است. اين عفونت ها در خانم هايي كه در سنين باروري هستند (45-15 سالگي) ديده مي شوند و از نظر ميكروبي معمولاً بطور همزمان حاوي چند نوع ميكروب هستند. بررسي هاي جديد نشان داده اند كه كشيدن سيگار نقش مهمي در ايجاد اين نوع عفونت پستان دارد.
تظاهرات بيماري ممكن است به صورت :
– التهاب اطراف هاله پستان همراه يا بدون توده التهابي، يا به صورت آبسه
-درد قسمت مركزي پستان
– توكشيدگي نوك پستان
– ترشح از نوك پستان.
درمان شامل استفاده از آنتي بيوتيك مناسب و در صورت وجود آبسه، تخليه آبسه با روش جراحي است.
آبسه هاي همراه با اينگونه عفونت ها تمايل بيشتري براي عود كردن دارند.
اگر توده التهابي پس از درمان مناسب و صحيح از بين نرود، بايد به وجود توده سرطاني شك كرد، اگر چه اين حالت شايع نيست.
عفونتها و آبسه هاي قسمت محيطي پستان
اين آبسه ها شيوع كمتري از نوع قبلي دارند و معمولاً در سنين بالاتري ديده مي شوند. در خانم هاي يائسه آبسه هاي محيطي پستان اغلب به صورت ناگهاني و بدون هيچ بيماري زمينه اي، خود را نشان مي دهند. علت بروز آنها مشخص نيست و در بررسيهاي انجام شده، اتساع مجاري پستان در سنين يائسگي را در بروز آن مؤثر دانسته‌اند. درمان آنها تخليه چرك به روش جراحي است. همچنين آبسه هاي محيطي پستان در افراد دچار بيماريهاي زمينه اي مثل ديابت، مصرف داروهاي كورتوني و نيز به دنبال ضربه ديده مي شوند. اين آبسه ها نيز با تخليه جراحي بهبود مي يابند. در اين آبسه ها عود شايع است و گاه نياز به تخليه مكرر چرك وجود دارد. همچنين در صورت عدم بهبود علائم با درمان آنتي بيوتيكي بايد به فكر بدخيمي بود. نمونه برداري از جدار آبسه جهت رد بدخيمي ضروري است.
عفونت پستان در افراد دچار نقص ايمني
اين عفونتها بطور معمول در افرادي كه از داروهاي تضعيف كنندة سيستم ايمني استفاده مي كنند يا در بيماران دچار نقص ايمني اكتسابي (ايدز) ديده مي شود.
بروز آبسه پستاندر این افراد شايع است و تنوع ميكروبي نيز در اين موارد بيشتر است. ميكروب سل نيز يك عامل بروز آبسه پستان در اين بيماران است و ممكن است جزو اولين تظاهرات بسياري باشد. بنابراين وجود آبسه در غير دوران شيردهي بررسي دقيق بيمار را ايجاب مي كند. در بيماران مبتلا به ايدز آبسه پستان به سرعت پيشرفت نموده ودر بعضي موارد مي تواند منجر به مرگ بيمار شود.
آبسه هاي به دنبال اعمال جراحي سرطان پستان و راديوتراپي
اين نوع آبسه از نظر درماني به طور متوسط حدود 5 ماه پس از درمان ايجاد شوند. علت بروز اين آبسه ها مي تواند فضاي خالي بزرگ در محل نمونه برداري، وجود عفونت پستان قبل از انجام نمونه برداري و تجمع مايع در محل عمل (سروما) باشد. درمان اين نوع آبسه ها نيز تجويز آنتي بيوتيك همراه با تخليه چرك است.
آبسه پستان در دوران نوزادي
اين نوع آبسه ها در دوران شيرخوارگي ايجاد شده و در 20% موارد با استفاده از آنتي بيوتيك ، بيمار بهبود مي يابد. در بقيه موارد احتياج يه تخليه چرك با استفاده از سوزن يا جراحي و سپس درمان آنتي بيوتيكي پيدا مي كنند و عود پس از درمان ديده نشده است. نكته مهم در درمان بيماران اين است كه در صورت بروز آبسه در دوران شيرخوارگي مراقبت كافي از نظر جلوگيري از صدمه بافت پستان ضرورت دارد زيرا تخريب بافت پستاني ناشي از التهاب و عفونت و همچنين تخليه چرك به روش جراحي مي تواند در آينده از نظر رشد پستانهاي بيمار، مشكل ايجاد كند.
عفونتهاي قارچي پستان
بعضي از قارچ ها مي توانند باعث بروز عفونت در پستان شوند. علامت باليني شايع به صورت بروز توده اي در پستان است كه ممكن است با سرطان اشتباه شود. درمان مناسب با داروهاي ضدقارچ در بسياري از موارد بسيار مؤثر است. در بعضي موارد احتياج به دخالت جراحي مي شود. در بعضي مادران شيرده كه دچار درد نوك پستان مي شوند مي تواند عامل قارچي دخيل باشد.
در خانمهاي با پستان هاي بزرگ و آويزان، گرفتاري قارچي در قسمتهاي زيرين پستان ايجاد شده كه با رعايت بهداشت و درمان دارويي مناسب قابل درمان است.
عفونتهاي ويروسي پستان
التهاب پستان ها به دنبال بيماري هاي ويروسي نظير اريون نيز ديده شده است كه بصورت تورم دردناك پستان بروز مي كند و علائم بيمار با بهبودي بيماري ويروسي فروكش مي كند.
خلاصه
◄ عفونتهاي پستان ممكن است در دوران شيردهي يا دوران غير شير دهي ايجاد شوند.
▬ عفونت دوران شیردهی:
- رعايت بهداشت پستان ها در دوران شيردهي و جلوگيري از خراش نوك پستان ها شانس ابتلا به عفونت هاي پستان را در زمان شيردهي كاهش مي دهد.
- علائم عفونت شامل:
– قرمزي
– گرمي
– درد
– تورم
- در صورت عدم درمان، آبسه ايجاد مي شود كه درمان آن، تخليه چرك به روش جراحي است.
▬ عفونتهاي غير شيردهي پستان اغلب در سنين بالاتر ديده ميشوند و در آنها احتمال بيماريهاي زمينه اي مثل ديابت و سرطان پستان، مصرف داروهاي كورتوني و ضربه را بايد در نظر داشت.
◄ وجود آبسه و التهاب، علامت شايعي برا ي سرطان پستان نيست.
به مادران جوان توصيه مي شود:
1- هنگام شيردادن به نوزاد، قسمت هاله و نوك پستان را وارد دهان نوزاد كنيد. در صورتي كه فقط نوك پستان وارد دهان نوزاد شود، احتمال ايجاد خراشهاي نوك پستان بيشتر است.
2- قبل و پس از شيردادن به نوزاد نوك پستان ها را با آب گرم بشوئيد.
3- همواره نوك پستان و هاله اطراف آن را تميز و خشك نگاهداريد.
4- هر گاه نوزاد شما گرسنه بود، به او شير بدهيد. با اين كار نه تنها شير شما زياد مي شود، بلكه بعلت تخليه مكرر شير احتمال عفونت هاي پستان كاهش مي يابد.