تغییرات فیبرو کیستیک:
تغییرات فیبروکیستیک شایعترین علتی است که باعث مراجعه بیماران به کلینیکهای بیماریهای پستان میشود. این بیماری طیف گستردهای از تغییرات را سبب می شود. در حالیکه در اغلب موارد این حالت قسمتی از تغییرات طبیعی پستانهاست که متناسب با سن بیمار ایجاد شده، ولی در موارد نادری میتواند علایمی مانند بیماریهای جدیتر پستان را، (مانند سرطان پستان) تقلید کند و باعث بروز مشکلاتی در تشخیص دقیق بیماری شود.
تغییرات فیبرو کیستیک چیست؟
از مشخصات پستانهای فیبرو کیستیک (Fibrocystic breast) وجود تودههای ریز در لمس پستان (ندولاریتی nodularity ) و احساس درد و ناراحتی در یک یا هر دو پستان است که میتواند به طور ثابت و یا دوره ای باشد. این مشخصات به اندازهای در خانمها شایع است که در بسیاری از منابع پزشکی نام “بیماری” به آن نمیدهند و آن را با نام “تغییرات” فیبروکیستیک میشناسند.
تغییرات فیبروکیستیک خوش خیم هستند و نه در هنگام تشخیص سرطانیاند و نه زمینه را برای ایجاد سرطان پستان ایجاد میکنند. همان طور که گفته شد این شرایط بسیار شایع است و تقریبا در حدود 60% از خانم ها در طول عمر (با شدتهای متفاوت) دیده میشود. اگرچه سن شایع آن بین 30 تا 50 سال است، به ندرت در سال های بعد از یائسگی هم ادامه دار مییابد.
علائم تغییرات فیبرو کیستیک چیست؟
از مشخصات این شرایط احساس ناصافی و حالتی دانه دانه مانند در لمس پستان است. این حالت در اصطلاح پزشکی “ندولاریتی” گفته می شود. این بافتهای ندولار می تواند در تمام مناطق پستان وجود داشته باشد ولی غالبا تراکم آن در قسمت بالا و به سمت خارج پستان (یعنی نزدیک زیر بغل و یا دم پستان Breast tail) بیشتر است.
از مشخصات دیگر این تغییرات خوش خیم، وجود درد است. شدت درد در افراد مختلف متفاوت است به عبارتی این درد می تواند از احساس ناراحتی در لمس پستان، تا دردی که در فعالیت روزمرهی فرد اشکال ایجاد میکند، متفاوت باشد. زمان این دردها در افراد مختلف متفاوت است در برخی از افراد این درد در نزدیکی شروع عادت ماهیانه آغاز میشود و با شروع آن رو به کاهش می گذراد. اما در برخی دیگر درد پستان به صورت ثابت و دائمی در تمام طول ماه وجود دارد و ممکن است در حوالی شروع عادت ماهیانه تشدید یابد.
یکی دیگر از علائم این شرایط خوشخیم، وجود ترشحات از نوک پستان است. این ترشحات معمولا در هنگام معاینه پستانها از نوک سینه خارج میشوند. رنگ این ترشحات میتوانند زرد، سبز، خاکستری، و یا قهوهای باشند. وجود این ترشحات معمولا باعث نگرانی زیاد بیماران میشود. ولی باید دانست این حالت معمولا نگران کننده نیست و با کم شدن تغییرات فیبروکیستیک، این ترشحات نیز کم شده و از بین خواهند رفت.
.
چه چیزی باعث ایجاد پستان های فیبروکیستیک می شود؟
هنوز علت مشخصی برای ایجاد تغییرات فیبروکیستیک شناخته نشده است. چیزی که واضح است این است که این تغییرات تحت تاثیر نوسانات هورمونی، که به طور طبیعی در بدن یک زن در طول یک ماه یا یک سیکل قاعدگی رخ می دهد، ایجاد می شود.
پستان به طور عمده از دو نوع بافت تشکیل شده است:
- سلول های شیرساز (لوبول ها) که شیر را تولید می کنند و مجاری شیری (داکت ها) که وظیفهی انتقال شیر را دارند.
- بافت چربی که اطراف سلولهای شیرساز را گرفته و نقش محافظتی را بر عهده دارند. از طرفی شکل ظاهری پستان هم به طور عمده توسط این بافت چربی حفظ میشود.
در تغییرات فیبروکیستیک بافتی که تحت تاثیر قرار میگیرد، بافت شیرساز است. همان گونه که قبلا نیز مورد اشاره قرار گرفت این وضعیت به طور عمده تحت تاثیر نوسانات هورمونی در بدن ایجاد میشود. مهمترین این هورمونها استروژن و پروژسترون است که از تخمدانها ترشح میشوند. هورمونهای دیگری نظیر پرولاکتین، هورمون رشد، انسولین، و هورمون مترشحه از غدهی تیروئید هم روی پستان اثر دارد.
این هورمونها به طور عمده بر روی بافت شیرساز اثر میکنند و آنها را تحریک تولید شیر میکنند و از طرفی باعث گشاد شدن رگهای خونی اطراف این بافت شیرساز میشوند. این تحریکات باعث ایجاد حس پری در پستان و احتباس مایع در آن میشود. با کاهش سطح این هورمونها ، اثر تحریکی از روی بافت شیرساز برداشته میشود و سلولهای تکثیر شده شروع به ریزش میکنند. تجمع این مواد و اثر التهابی که ایجاد میکنند باعث ایجاد ترشحاتی می شود که گاهی از نوک پستان خارج میشود. میزان این مواد و اثر التهابی آنها نه تنها از یک فرد تا فرد دیگر متفاوت است ، بلکه در قسمت های مختلف پستان هم متفاوت است. به همین دلیل است که شدت علائم نه تنها در افراد مختلف، بلکه در دو پستان و حتی قسمت های مختلف یک پستان متفاوت است.
راه های تشخیص فیبروکیستیک چیست؟
افراد دارای تغییرات فیبروکیستیک بیشتر با شکایتهای زیر به پزشک مراجعه می کنند:
- احساس درد و ناراحتی در پستان به صورت دورهای یا ثابت
- لمس تودههای ریز در هنگام معاینهی پستان توسط خود فرد
◄ اولین اقدام جراح، معاینه است . بهترین زمان برای انجام معاینه روز 7 تا 10 بعد از شروع عادت ماهیانه است. در این معاینه هر دو پستان و زیر بغلها بررسی میشوند تا اطمینان حاصل شود ضایعهی مشکوکی از نظر سرطانی بودن وجود ندارد.
در اکثر موارد در کنار معاینه، یک بررسی رادیولوژیک هم در خواست می شود:
◄ مامو گرافی: در خانمهای با سن بالاتر (بالاتر از 35 سال) ارزش تشخیص دارد. چرا که تا قبل از این سن، پستانها بسیار متراکم هستند و دقت بررسیهای ماموگرافی پایین میآید.
◄ سونوگرافی: در سنین کمتر از 35 سال کاربرد دارد و توانایی افتراق تودههای کیستی از تودههای توپر یا solid را دارد .
◄ در بعضی موارد لازم است از این نواحی ندولار (حاوی کیست های ریز) جهت حصول اطمینان بیشتر، نمونهبرداری صورت گیرد.
چرا تشخیص FCC مهم است؟
همان طور که گفته شد تغییرات فیبروکیستیک تغییرات خوشخیم پستانی هستند و سرطانی نبوده و زمینه ساز ابتلا به سرطان هم نمیشوند. شیوع این تغییرات در خانمها بسیار بالا است. نکته حائز اهمیت این است که تشخیص زود هنگام سرطان پستان در بانوانی که سینههای آنها دچار تغییرات فیبروکیستیک است با مشکلات فراوانی روبروست. این موضوع به این علت است که بعضی از علائم این دو بیماری در این دو وضعیت مشترک است. به همین دلیل توصیه می شود خانمهایی که سینههای فیبروکیستیک دارند به صورت دورهای و مرتب تحت معاینهی بالینی توسط جراح (با تجربه در حیطهی بیماریهای پستان) و بررسیهای رادیولوژیک مناسب قرار گیرند.
درمان تغییرات فیبروکیستیک چیست؟
اگر چه درمان پستان های فیبروکیستیک بنابر شرایط افراد مختلف، متفاوت است ولی به طور کلی در درمان تغییرات فیبروکیستیک به دو موضوع توجه ویژه میشود.
- کنترل درد
- تصحیح اختلات هورمونی
کنترل درد:
شدت درد و همچنین طول دورهای که درد وجود دارد در افراد مختلف متفاوت است. به عنوان مثال در شرایطی که تنها احساس پری و سنگینی و درد خفیف در پستان به ویژه در نزدیکی شروع عادت ماهیانه وجود دارد، درمان متفاوتی از شرایطی دارد که در آن درد به حدی شدید است که با فعالیت های روزمره منافات دارد و یا درد تقریبا در تمام طول ماه حس می شود. بر اساس این تفاوتها، نوع درمان هم متفاوت خواهد بود. موارد زیر در کنترل درد این بیماران مفید است
* استفاده از کرستهایی که حمایت مناسبی از پستان داشته باشند( مانند کرست های ورزشی) و پوشیدن این نوع لباس حتی در طول شب می تواند در کاهش درد موثر باشد.
* استفاده از مسکنها شامل استومینوفن و یا داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAID) مانند ژلوفن و ناپروکسن به صورت دوره ای (مثلا از 6 روز قبل از شروع عادت ماهیانه تا 3 روز بعد از شروع آن) در بسیاری از خانمها مفید است.
* مصرف ویتامینها مانند ویتامین C، A ،B6 و به ویژه ویتامین E میتواند در بسیاری از خانمها با کاهش درد ناشی از پستانهای فیبروکیستیک همراه میباشد. نکتهی مهم اینجاست که این داروها اگرچه نام ویتامین دارند اما مصرف بی رویهی آن برای بدن مضر است. به عنوان مثال : دوز مصرفی ویتامین E400 میلی گرم (برای طولانی مدت) تنها 2 بار در هفته است . از طرفی مصرف بیرویهی این ویتامینها در دوران بارداری ممنوع است. بنابراین این نوع درمان در خانم های باردار یا خانمهایی که قصد بارداری دارند باید با احتیاط و زیر نظر پزشک معالج انجام شود.
* گروه دیگری از ترکیبات دارویی با پایهی گیاهی وجود دارد که در کنترل درد پستانهای فیبروکیستیک موثر است. معروف ترین آنها قرصهای برگرفته از روغن گل مغربی یاPrimrose evening oil است. این ترکیب که حاوی برخی از اسیدهای چرب است در کنترل درد میتواند موثر باشد. این دارو ها نیز در دوران بارداری و شیر دهی نباید مصرف شوند.
تنظیم هورمونی:
▪ یکی از مواردی که در ایجاد تغییرات فیبروکیستیک در پستان می تواند موثر باشد، اختلالات ناشی از اثر هورمونهای مختلف (از جمله استروژن و پروژسترون تولید شده از تخمدان) بر روی سلولهای شیرساز پستان است. در برخی از افراد دارای این شرایط، نامنظمی در سیکلهای ماهیانه هم وجود دارد. در این افراد اصلاح این نامنظمی که در واقع اصلاح سطح هورمونهای خونی است میتواند به بهبود شرایط فیبروکیستیک منجر شود. مصرف این داروها به هیچ عنوان نباید سرخود باشد چرا که این داروها خــــود می توانند باعث بدتر شدن شرایط فیبروکیستیک بشوند.
▪ سایر اختلالات هورمونی (اندوکراینی) مانند دیابت یا مشکلات تیروئید هم می تواند همراه با وجود تغییرات فیبروکیستیک باشند. در این موارد با اصلاح این مشکلات هورمونی، علائم پستانها هم ممکن است رفع شوند.
▪ برخی مطالعات مصرف داروهای ضد استروژنی( تاموکسیفن) و ضد آندروژنیک (دانازول) را در درمان وضعیت فیبروکیستیک مطرح کردهاند. با توجه به عوارض جانبی این داروها، مصرف آنها به عنوان خط آخر درمان در خانم هایی با دردهای دائمی و شدت زیاد مطرح می شود. باید توجه داشت که هیچیک از این دارو ها را نمی توان سر خود و یا به مدت طولانی مصرف نمود زیرا عوارض این دارو ها در دراز مدت از تحمل فیبروکیستیک به مراتب بد تر است.
توصیههایی که در بهبود علائم بیماری فیبروکیستیک موثر است:
برای کاهش درد و علائم پستانهای فیبروکیستیک توصیههایی وجود دارد:
– انجام منظم ورزش (به ویژه ورزشهای هوازی مانند پیادهروی، شنا)
– داشتن رژیم غذایی کم چرب
– داشتن رژیم غذایی کم کافئین (کافئین در قهوه، چای، شکلات به میزان زیاد وجود دارد.)
– مصرف گوشت ماهی حداقل 2 بار در هفته
– استفاده از کرستهای ورزشی که به طور کامل اطراف پستانها را می گیرد.
– استفاده از دوش یا کمپرس گرم روی پستانها
تغییرات فیبروکیستیک در یک نگاه:
کلیات:
▬ شایعترین دلیل مراجعه به درمانگاههای بیماریهای پستان
▬ در حدود 60% خانمها در طول عمر دیده میشود
▬ سن شایع:30 تا 50 سالگی
علایم:
* احساس ناصافی و دانه دانه در لمس پستان
*درد پستان
– به صورت دوره ای که در نزدیکی شروع عادت ماهیانه زیاد است
– به صورت ثابت در طول یک ماه وجود دارد
*ترشحات پستان
علت: اثر هورمونهای مختلف به ویژه استروژن و پروژسترون
راههای تشخیص:
معاینه توسط جراح
ماموگرافی در سن بالاتر از 35 سال
سونوگرافی
درمان:
کنترل درد
پوشیدن کرستهای ورزشی
استفاده از ویتامینها
استفاده از ترکیبات گیاهی
استفاده از مسکنهای ساده
تنطیم سطح هورمونها