شیمی درمانی

شیمی درمانی چیست و چرا انجام می شود؟‌

شیمی درمانی، درمان سرطان پستان از طریق استفاده از دارو است. در واقع در این روش به وسیله استفاده از داروهای شیمیایی، سعی در توقف رشد سلول های سرطانی، انهدام و مرگ آنها می شود.

هنگامی که سلولهای سرطانی شروع به زیاد شدن می کنند، به تدریج در اطراف خود عروق خونی ایجاد می کنند و با سیستم خونی بدن مرتبط می شوند. به این ترتیب سلولهای سرطانی می توانند از طریق عروق خونی و یا لنفاوی به سایر قسمتهای بدن رفته و مانند دانه گیاهی که از طریق یک رودخانه به نقاط دورتر می رود و پس از مدتی گیاه جدیدی مانند گیاه قبلی به وجود می آورد، این سلولها نیز در سایر نقاط بدن رشد کرده و کانون جدیدی از تومور را ایجاد کنند.

استفاده از داروهای شیمیایی ضد سرطان یکی از روشهای درمان این بیماری است. در این روش دارو وارد بدن می شود و در صورتی که سلولهای سرطانی از ناحیه اولیه به مناطق دیگر بدن منتشر شده باشند، باعث از بین رفتن آنها در تمام نقاط می شود. بنابراین وقتی که احتمال می رود سلولهای سرطانی در سایر نقاط بدن پخش شده باشند، بهتر است شیمی درمانی شروع شود. به این ترتیب شیمی درمانی احتمال گسترش سرطان به سایر نقاط بدن (متاستاز) و عود تومور در محل عملو در سایر مناطق را کم می کند. همچنین گاهی برای کوچک کردن اندازه تومورهای بزرگ قبل از عمل جراحی از این روش استفاده می شود.

شیمی درمانی چگونه انجام می شود؟

در اغلب موارد این داروها به صورت تزریق وریدی استفاده می شوند داروهای شیمی درمانی به صورت دوره ای در فواصل 4-3 هفته یک بار تزریق می شوند. این فاصله زمانی به سلولهای طبیعی بدن فرصت می دهد تا صدمات وارده را جبران کنند. در مجموع کل دوره های شیمی درمانی معمولا بین 6-3 ماه طول خواهد کشید. دقت داشته باشید که تزریق داروهای شیمی درمانی یک کار تخصصی است که باید در مراکز تخصصی و توسط پرستاران ورزیده و آموزش دیده انجام شود، زیرا هر گونه اشتباه و اشکالی می تواند باعث ایجاد صدماتی برای شما بشود.

متداول ترین داروهای مورد استفاده در شیمی درمانی کدام داروها هستند؟

داروهایی که در درمان سرطان پستان استفاده می شوند چند گروه هستند:

* برخی از آنها رشد سلولهای سرطانی را متوقف می کنند

* برخی دیگر مانع از تکثیر سلولهای سرطانی می شوند.

* دسته ای دیگر از داروها به پروتئین های سطح سلولهای سرطانی متصل شده و به عبارت دیگر این سلولها را علامت دار می کنند تا سیستم ایمنی بدن بتواند آنها را شناسایی و تخریب کند.

انتخاب نوع داروی شیمی درمانی بسته به نوع سرطان، وضعیت سلامتی بیمار و مرحله بیماری ممکن است متفاوت باشد. به عنوان مثال یک بیمار جوان و سالم می تواند داروهای قوی تری را تحمل کند. طبیعی است که هر قدر داروی انتخاب شده قوی تر باشد، عوارض جانبی آن نیز بیشتر است. در مقابل فرد مسنی که بیماریهای زمینه ای متعدد دارد ممکن است نتواند این داروها را به راحتی تحمل کند.

پزشکان اغلب از ترکیبی از چند دارو استفاده می کنند زیرا تجربه نشان داده است که ترکیب داروها نتایج بهتری را ایجاد می کند. همچنین با استفاده از چند دارو احتمال ایجاد مقاومت در سلولهای سرطانی نسبت به هر یک از داروها کمتر می شود.

برای کم کردن عوارض شیمی درمانی برخی داروهای کمکی وجود دارند که به عنوان مکمل شیمی درمانی استفاده می شوند. اگر چه این داروها جزو داروهای شیمی درمانی نیستند و اثری بر سلولهای سرطانی نمی گذارند، اما بخشی از درمان هستند زیرا عوارض ناشی از شیمی درمانی را کاهش می دهند. به عنوان مثال موجب رشد گلبولهای سفید خون می گردند یا مانع از حالت تهوع بیمار می شوند. برخی دیگر نیز جهت بهبود کارکرد داروهای شیمی درمانی استفاده می شوند.

عوارض شیمی درمانی چیست و چرا این عوارض ایجاد می شوند؟

داروهای مورد استفاده در شیمی درمانی معمولا سلولهای با سرعت رشد و تقسیم زیاد را تحت تأثیر قرار می دهند، از این رو بر سلولهای سرطانی و نیز بر برخی از سلولهای طبیعی بدن که رشد بیشتری دارند اثر می گذارند. بنابراین مو، مغز استخوان ، پوشش مخاطی دهان، بینی و دستگاه گوارش بیش از سلول های سایر ارگان ها تحت تأثیر این داروها قرار می گیرند.

شناخته شده ترین عوارض شیمی درمانی شامل موارد زیر هستند:

ریزش مو:

اگر چه این امر موجب درد یا صدمه جسمی نمی شود، اما از آنجا که بیماران احساس می کنند که زیبایی و وجاهت خود را از دست داده اند باعث استرس روانی زیاد برای بانوان می شود. این مسئله معمولا 5/1 تا 3 هفته پس از شروع درمان آغاز می شود و بتدریج منجر به ریختن کامل تمام موهای بدن می شود.

تهوع و استفراغ:

تهوع پس از هر دوره شیمی درمانی بسته به نوع دارو و شرایط بیمار ممکن است به صورت خفیف یا شدید بروز کند. جهت کاهش تهوع بهتر است نکات زیر رعایت شود:

– هنگامی که حالت تهوع دارید سعی کنید از راه دهان نفسهای عمیق بکشید.

– در صورتی که از دندانهای مصنوعی استفاده می کنید، در روز شیمی درمانی آن ها را خارج کنید.

– از مصرف غذاهای چرب و سنگین در روز شیمی درمانی پرهیز کنید.

– آب نبات هایی با اسانس نعناع یا لیمو در دهان خود نگاه دارید.

– اگر بوی غذا باعث تشدید تهوع و استفراغ شما می شود، در منزل غذا درست نکنید.

– غذا را به مقدار کم و در وعده های زیاد میل کنید.

-از غذاهای مقوی و مایعات شیرین استفاده کنید تا انرژی کافی برای بدن تأمین شود. سعی کنید که مایعات سرد مانند آب خنک را بصورت جرعه جرعه و یا با استفاده از نی به طور تدریجی بنوشید. از نوشیدن قهوه که طعم تندی دارد و ممکن است شما را تشنه تر کند اجتناب کنید.

– اگر احساس می کنید حالتان خوب نیست، قبل از مصرف غذا پیاده روی کوتاهی انجام دهید. غذا خوردن در اتاقی که تهویه مناسب دارد نیز کمک کننده است.

– معمولا بهترین زمان برای خوردن غذا پس از استفراغ می باشد. مکیدن قرصهای آنتی اسید مانع از احساس سوزش به دنبال استفراغ می شود.

– اگر هیچ غذایی را تحمل نمی کنید، این مسئله را با پزشک خود درمیان بگذارید زیرا ممکن است نیاز به برخی داروهای تقویتی داشته باشید.

کاهش سلولهای خونی :

کاهش تعداد انواع سلولهای خونی عارضه جدی و مهمی است که علت آن از بین رفتن سلولهای تولید کننده خون در مغز استخوان توسط داروی شیمی درمانی است. می دانید که در مغز استخوان سه نوع سلول ساخته می شوند: گلبول های قرمز که بخش اصلی سلول های خونی را تشکیل می دهد، گلبول های سفید که مسؤول تأمین ایمنی بدن می باشند، و پلاکت ها که بخشی از مسؤولیت انعقاد خون را بر عهده دارند. بنابر این تاثیر شیمی درمانی در هر یک از این رده های سلولی عوارض خاص مربوط به خود را ایجاد می کند

* کاهش گلبول­های قرمز خون موجب کم خونی در بیمار می­شود

* کاهش گلبولهای سفید خون بیمار را مستعد ابتلا به عفونت می کند، لذا مهم است که بیمار تحت شیمی درمانی، دقت ویژه ای داشته باشد تا خود را از ابتلا به سرماخوردگی یا عفونت های دیگر محافظت کند. علائم هشدار دهنده از نظر ابتلا به عفونت عبارت از تب و لرز، سرفه و گلودرد شدید، قرمزی، تورم و درد در اطراف زخم، خارش، سوزش و ترشح غیر معمول از نواحی تناسلی می باشند و در صورت مشاهده هر یک از این علایم باید سریعا به پزشک خود مراجعه کنید.

* از طرف دیگر کاهش پلاکت های خون مانع از انعقاد خون (بند آمدن خون به دنبال بریدگی و صدمه) می شود. لذا احتیاطات لازم در مقابل بریدگی و صدمات باید همیشه مد نظر باشد.

اشکالات قاعدگی:

در سنین قبل از یائسگی، شیمی درمانی می تواند باعث توقف عادت ماهیانه بطور موقت یا دائم گردد، البته قطع دائمی عادت ماهیانه (یائسگی زودرس) بندرت ایجاد می شود. باید توجه داشته باشید که علی رغم قطع عادت ماهیانه امکان بارداری وجود دارد که این موضوع می تواند منجر به تولد جنین ناقص الخلقه شود. لذا مهم است که حتی در حین شیمی درمانی احتیاطات لازم جهت جلوگیری از بارداری انجام شود.

سایر عوارض شیمی درمانی عبارت از گرگرفتگی، خستگی که می تواند ناشی از کم خونی باشد، زخم های دهانی، افزایش وزن، و اسهال می باشد که هر یک با احتمال کمتری می توانند ایجاد شوند و البته تمامی آنها گذرا بوده و پس از اتمام درمان، پس از مدتی بهبود می یابند.