شیمی درمانی

شيمي درماني چيست و چرا انجام مي شود؟‌

شيمي درماني، درمان سرطان پستان از طريق استفاده از دارو است. در واقع در اين روش به وسيله استفاده از داروهاي شيميايي، سعي در توقف رشد سلول هاي سرطاني، انهدام و مرگ آنها مي شود.

هنگامي كه سلولهاي سرطاني شروع به زياد شدن مي كنند، به تدريج در اطراف خود عروق خوني ايجاد مي كنند و با سيستم خوني بدن مرتبط مي شوند. به اين ترتيب سلولهاي سرطاني مي توانند از طريق عروق خونی و یا لنفاوي به ساير قسمتهاي بدن رفته و مانند دانه گياهي كه از طريق يك رودخانه به نقاط دورتر مي رود و پس از مدتی گياه جديدي مانند گياه قبلي به وجود مي آورد، اين سلولها نیز در ساير نقاط بدن رشد کرده و کانون جدیدی از تومور را ایجاد كنند.

استفاده از داروهاي شيميايي ضد سرطان يكي از روشهاي درمان اين بيماري است. در اين روش دارو وارد بدن مي شود و در صورتي كه سلولهاي سرطاني از ناحيه اوليه به مناطق ديگر بدن منتشر شده باشند، باعث از بين رفتن آنها در تمام نقاط مي شود. بنابراين وقتي كه احتمال مي رود سلولهاي سرطاني در ساير نقاط بدن پخش شده باشند، بهتر است شيمي درماني شروع شود. به اين ترتيب شيمي درماني احتمال گسترش سرطان به ساير نقاط بدن (متاستاز) و عود تومور در محل عملو در ساير مناطق را كم مي كند. همچنين گاهي براي كوچك كردن اندازه تومورهاي بزرگ قبل از عمل جراحي از این روش استفاده مي شود.

شيمي درماني چگونه انجام مي شود؟

در اغلب موارد اين داروها به صورت تزريق وريدي استفاده مي شوند داروهاي شيمي درماني به صورت دوره اي در فواصل 4-3 هفته يك بار تزريق مي شوند. اين فاصله زماني به سلولهاي طبيعي بدن فرصت مي دهد تا صدمات وارده را جبران كنند. در مجموع كل دوره هاي شيمي درماني معمولا بين 6-3 ماه طول خواهد كشيد. دقت داشته باشید که تزریق داروهای شیمی درمانی یک کار تخصصی است که باید در مراکز تخصصی و توسط پرستاران ورزیده و آموزش دیده انجام شود، زیرا هر گونه اشتباه و اشکالی می تواند باعث ایجاد صدماتی برای شما بشود.

متداول ترين داروهاي مورد استفاده در شيمي درماني كدام داروها هستند؟

داروهايي كه در درمان سرطان پستان استفاده مي شوند چند گروه هستند:

* برخي از آنها رشد سلولهاي سرطاني را متوقف مي كنند

* برخي دیگر مانع از تكثير سلولهاي سرطاني مي شوند.

* دسته اي ديگر از داروها به پروتئين هاي سطح سلولهاي سرطاني متصل شده و به عبارت ديگر اين سلولها را علامت دار مي كنند تا سيستم ايمني بدن بتواند آنها را شناسايي و تخريب كند.

انتخاب نوع داروي شيمي درماني بسته به نوع سرطان، وضعيت سلامتي بيمار و مرحلة بيماري ممكن است متفاوت باشد. به عنوان مثال يك بيمار جوان و سالم مي تواند داروهاي قوي تري را تحمل كند. طبيعي است كه هر قدر داروي انتخاب شده قوي تر باشد، عوارض جانبي آن نيز بيشتر است. در مقابل فرد مسني كه بيماريهاي زمينه اي متعدد دارد ممكن است نتواند اين داروها را به راحتي تحمل كند.

پزشكان اغلب از تركيبي از چند دارو استفاده مي كنند زيرا تجربه نشان داده است كه تركيب داروها نتايج بهتري را ايجاد مي كند. همچنين با استفاده از چند دارو احتمال ايجاد مقاومت در سلولهاي سرطاني نسبت به هر يك از داروها كمتر مي شود.

برای کم کردن عوارض شیمی درمانی برخي داروهاي كمكي وجود دارند كه به عنوان مكمل شيمي درماني استفاده مي شوند. اگر چه اين داروها جزو داروهاي شيمي درماني نيستند و اثري بر سلولهاي سرطاني نمي گذارند، اما بخشي از درمان هستند زيرا عوارض ناشي از شيمي درماني را كاهش مي دهند. به عنوان مثال موجب رشد گلبولهاي سفيد خون مي گردند یا مانع از حالت تهوع بیمار می شوند. برخي ديگر نيز جهت بهبود كاركرد داروهاي شيمي درماني استفاده مي شوند.

عوارض شيمي درماني چيست و چرا اين عوارض ايجاد مي شوند؟

داروهاي مورد استفاده در شيمي درماني معمولا سلولهاي با سرعت رشد و تقسيم زياد را تحت تأثير قرار مي دهند، از این رو بر سلولهاي سرطاني و نيز بر برخي از سلولهاي طبيعي بدن که رشد بیشتری دارند اثر مي گذارند. بنابراين مو، مغز استخوان ، پوشش مخاطي دهان، بيني و دستگاه گوارش بیش از سلول های سایر ارگان ها تحت تأثير اين داروها قرار مي گيرند.

شناخته شده ترين عوارض شيمي درماني شامل موارد زير هستند:

ريزش مو:

اگر چه اين امر موجب درد يا صدمه جسمي نمي شود، اما از آنجا كه بیماران احساس مي كنند که زيبايي و وجاهت خود را از دست داده اند باعث استرس رواني زياد برای بانوان مي شود. اين مسئله معمولا 5/1 تا 3 هفته پس از شروع درمان آغاز مي شود و بتدریج منجر به ريختن كامل تمام موهاي بدن مي شود.

تهوع و استفراغ:

تهوع پس از هر دوره شیمی درمانی بسته به نوع دارو و شرايط بيمار ممكن است به صورت خفيف يا شديد بروز كند. جهت كاهش تهوع بهتر است نكات زير رعايت شود:

– هنگامي كه حالت تهوع داريد سعي كنيد از راه دهان نفسهاي عميق بكشيد.

– در صورتي كه از دندانهاي مصنوعي استفاده مي كنيد، در روز شيمي درماني آن ها را خارج كنيد.

– از مصرف غذاهاي چرب و سنگين در روز شيمي درماني پرهيز كنيد.

– آب نبات هایی با اسانس نعناع يا ليمو در دهان خود نگاه داريد.

– اگر بوي غذا باعث تشديد تهوع و استفراغ شما مي شود، در منزل غذا درست نكنيد.

– غذا را به مقدار كم و در وعده هاي زياد ميل كنيد.

-از غذاهاي مقوي و مايعات شيرين استفاده كنيد تا انرژي كافي براي بدن تأمين شود. سعي كنيد كه مايعات سرد مانند آب خنک را بصورت جرعه جرعه و يا با استفاده از ني به طور تدريجي بنوشيد. از نوشيدن قهوه كه طعم تندي دارد و ممكن است شما را تشنه تر كند اجتناب كنيد.

– اگر احساس مي كنيد حالتان خوب نيست، قبل از مصرف غذا پياده روي كوتاهي انجام دهيد. غذا خوردن در اتاقي كه تهويه مناسب دارد نيز كمك كننده است.

– معمولا بهترين زمان براي خوردن غذا پس از استفراغ مي باشد. مكيدن قرصهاي آنتي اسيد مانع از احساس سوزش به دنبال استفراغ مي شود.

– اگر هيچ غذايي را تحمل نمي كنيد، اين مسئله را با پزشك خود درميان بگذاريد زيرا ممكن است نياز به برخي داروهاي تقويتي داشته باشيد.

كاهش سلولهاي خوني :

كاهش تعداد انواع سلولهاي خوني عارضه جدي و مهمي است كه علت آن از بين رفتن سلولهاي توليد كنندة خون در مغز استخوان توسط داروي شيمي درماني است. می دانید که در مغز استخوان سه نوع سلول ساخته می شوند: گلبول های قرمز که بخش اصلی سلول های خونی را تشکیل می دهد، گلبول های سفید که مسؤول تأمین ایمنی بدن می باشند، و پلاکت ها که بخشی از مسؤولیت انعقاد خون را بر عهده دارند. بنابر این تاثیر شیمی درمانی در هر یک از این رده های سلولی عوارض خاص مربوط به خود را ایجاد می کند

* کاهش گلبول­های قرمز خون موجب کم خونی در بیمار می­شود

* كاهش گلبولهاي سفيد خون بيمار را مستعد ابتلا به عفونت مي كند، لذا مهم است كه بيمار تحت شيمي درماني، دقت ويژه اي داشته باشد تا خود را از ابتلا به سرماخوردگي يا عفونت هاي ديگر محافظت كند. علائم هشدار دهنده از نظر ابتلا به عفونت عبارت از تب و لرز، سرفه و گلودرد شديد، قرمزي، تورم و درد در اطراف زخم، خارش، سوزش و ترشح غير معمول از نواحي تناسلي مي باشند و در صورت مشاهده هر يك از اين علايم بايد سريعا به پزشك خود مراجعه كنيد.

* از طرف ديگر كاهش پلاكت هاي خون مانع از انعقاد خون (بند آمدن خون به دنبال بريدگي و صدمه) مي شود. لذا احتياطات لازم در مقابل بريدگي و صدمات بايد هميشه مد نظر باشد.

اشکالات قاعدگی:

در سنين قبل از يائسگي، شيمي درماني مي تواند باعث توقف عادت ماهيانه بطور موقت يا دائم گردد، البته قطع دائمي عادت ماهيانه (يائسگي زودرس) بندرت ايجاد مي شود. بايد توجه داشته باشيد كه علي رغم قطع عادت ماهيانه امكان بارداري وجود دارد که این موضوع مي تواند منجر به تولد جنين ناقص الخلقه شود. لذا مهم است كه حتي در حين شيمي درماني احتياطات لازم جهت جلوگيري از بارداري انجام شود.

سایر عوارض شیمی درمانی عبارت از گرگرفتگي، خستگي که می تواند ناشی از کم خونی باشد، زخم هاي دهاني، افزايش وزن، و اسهال مي باشد که هر یک با احتمال کمتری می توانند ایجاد شوند و البته تمامی آنها گذرا بوده و پس از اتمام درمان، پس از مدتی بهبود می یابند.