درمان هورمونی در سرطان پستان
برخی از انواع سرطان پستان در حضور هورمون زنانه استروژن سریعتر رشد می کنند. در این نوع سرطانها، سلول سرطانی محلی برای اتصال هورمون استروژن به سلول دارد و به عبارت دیگر«گیرنده استروژن مثبت» دارند و ER+ نامیده می شوند. در مورد برخی سرطانهای دیگر این مسئله در مورد هورمون پروژسترون صادق است و در نتیجه «گیرنده پروژسترون مثبت» دارند و به آنها PR+ گفته می شود. در مواردی نیز سلولهای سرطانی هیچ یک از گیرنده های استروژنی و پروژسترونی را ندارند (ER- , PR-).
وقتی تشخیص سرطان برای بیماری داده شد، بر روی بافت سرطانی آزمایشهایی انجام می شوند تا مشخص کنند که آیا سلولهای سرطانی دارای گیرنده هورمونی استروژن یا پروژسترون هستند یا نه. به عبارت دیگر آیا سلول سرطانی برای رشد وابسته به این هورمون ها هستند یا خیر. اگر این وابستگی وجود داشته باشد امکان دارد که سلولهای سرطانی که پس از جراحی یا پرتو درمانی در بدن باقی مانده اند در اثر هورمونهای زنانه موجود در بدن شما به رشد خود ادامه دهد. در این موارد داروهایی به بیمار داده میشود که اثر این هورمونها بر روی تومور را خنثی کند و مانع رشد و تکثیر این سلولها بشود. این روش درمانی را هورمون درمانی مینامیم. از این رو استفاده از هورمون درمانی در بیمارانی که سلولهای سرطانی آنها دارای گیرنده استروژن یا پروژسترون هستند، موجب افزایش طول عمر بیمار می شود. هورمون درمانی معمولا پس از جراحی جهت جلوگیری از عود تومور استفاده می شود.
همچنین جهت کاهش رشد تومور در بیمارانی که قبلاً دچار متاستاز شده اند نیز می توان از این روش استفاده کرد. این حالت به ویژه در مواردی که ضایعه متاستاز در محلی باشد که به آسانی توسط جراحی یا پرتودرمانی قابل درمان نباشد ( مثلا در استخوان یا کبد) استفاده بیشتری می شود. از موارد دیگر استفاده از این روش درمانی، انجام آن در مواردی است که تومور در هنگام تشخیص در مراحل پیشرفته تری بوده و بیمار شرایط مناسبی برای جراحی نداشته باشد.
آنچه شاید برای بیماران از اهمیت زیادی برخوردار باشد مدت زمان استفاده از این نوع درمان است. این نوع از درمان می بایست حداقل برای مدت 5 سال مطرف شوند اگرچه این زمان در مطالعات جدید تر تغییراتی کرده است. در این تغییرات پیشنهاد شده است تا درمان های هورمونی برای مدتی بیش از 5 سال یعنی 7 سال و یا حتی در زیرگروه خاصی از بیماران تا 10 سال ادامه یابد. در اغلب موارد، بیمارانی که پرخطر برای عود هستند و از تاموکسیفن استفاده میکنند بهتر است مصرف داروهای هورمونی از نوع دیگر (مهار کننده های آنزیم آروماتاز) رابین 2 تا 5 سال دیگر ادامه دهند. در باره طولانی شدن این زمان لازم است جزییات پرونده پزشکی شما توسط پزشک معالج دیده شود تا در صورت نیاز این کار برای شما صورت گیرد.
از چه روشهایی برای هورمون درمانی استفاده می شود؟
- داروهای ضد هورمون های جنسی زنانه:
الف. تاموکسیفن:
شایعترین داروی مورد استفاده جهت هورموندرمانی تاموکسی فن(Tamoxifen) است که از 20 سال پیش تا کنون مورد استفاده قرار می گیرد. این دارو مانع جایگزینی استروژن در سلولهای سرطانی شده و بعنوان درمان کمکی در انواع مختلف سرطان پستان استفاده می شود. این دارو را در تمام خانمها (چه قبل و چه بعد از یائسگی) میتوان استفاده کرد.
ب. مهار کننده های آنزیم آروماتاز:
در خانمها بعد از یائسگی میزان هورمونهای زنانه به مقدار قابل توجهی کم میشود اما در این خانمها هورمونهای مردانه ای که در بدن تولید میشوند میتواند در بافت های چربی بدن، به استروژن تبدیل شود و به رشد سلولهای سرطانی کمک کنند. داروهای مهار کننده آروماتاز از تبدیل شدن هورمون های جنسی مردانه به استروژن جلوگیری می کنند و بنایراین می توانند در کم کردن اثر استروژن مفید باشند. واضح است که این داروها در زمان قبل از یائسگی (با توجه به مقادیر بسیار زیاد استروژن تولید شده در تخمدان) اثری در درمان نخواهند داشت و تنها در بیمارانی که یائسه می باشند به کار می رود. از این داروها که از آنها به نام مهار کننده های آروماتاز یاد می شود می توان آناستروزول (Anastrozole) ، لتروزول (Letrozole) و اگزمستان (Exemestane) یا آرومازین را نام برد که البته شایعترین دارو در این دسته لتروزول است.
- از کار انداختن تخمدانها:
از آنجا که تخمدانها منبع اصلی هورمونهای زنانه هستند در موارد خاص لازم است علاوه بر مصرف داروهای فوق تخمدانها را نیز ازکار انداخت تا مقدار هورمون زنانه در بدن کاهش یابد. تخمدانها را میتوان با استفاده از داروها مانند دیفرلین یا Goserelin، جراحی برداشتن تخمدان ها و یا پرتودرمانی از کار انداخت.
عوارض هورمون درمانی در سرطان سینه:
داروهای هورمون درمانی علاوه بر سلولهای سرطانی بر سایر سلولهای بدن نیز تأثیر می گذارند که این موضوع باعث بروز عوارض دارویی میشود. البته باید در نظر داشت که این عوارض شیوع کمی دارند و در مجموع منفعت استفاده از داروهای هورمونی در بیماران مبتلا به سرطان پستان بسیار بیشتر از ضررهای احتمالی است.
لازم به ذکر است که عوارض داروهایی که بعنوان هورمون درمانی استفاده می شوند، در اغلب موارد خفیف تر از عوارض داروهای شیمی درمانی بوده و در اغلب موارد قابل تحمل می باشند.
عوارض تاموکسیفن:
* از جمله مهمترین عوارض تاموکسیفن که در موارد نادری ممکن است ایجاد شود افزایش احتمال تشکیل لخته خون در سیاهرگهای بدن می باشد که باعث ایجاد سکته مغزی و یا حمله قلبی شوند. شیوع این عارضه بسیار کم است و تنها در مصرف تاموکسیفن به ویژه در افراد مسن و چاق و کسانی که انواعی از بیماری های زمینه ای دارند که احتمال بروز لخته در سیاهرگ ها را زیاد میکند، بیشتر دیده میشود.
* از عوارض دیگر تاموکسیفن افزایش خفیف در احتمال ایجاد سرطان رحم می باشد. اگر پزشک معالجتان برای شما تاموکسیفن تجویز کرده است، در صورت بروز عوارضی مانند خونریزی های زنانگی، لکه بینی و یا خروج انواع لخته های خون یا تغییرات مشابه حتما پزشک خود را مطلع کنید. همچنین باید بصورت دوره ای توسط متخصص زنان تحت معاینه لگن قرار گیرید و هر گونه خونریزی یا درد غیر طبیعی را به پزشک خود اطلاع دهید.
در مجموع با در نظر گرفتن فواید تاموکسیفن(مانند کاهش کلسترول خون و کاهش پوکی استخوان)، امروزه صاحب نظران استفاده از این دارو را در اغلب مبتلایان به سرطان پستان بعنوان درمان کمکی مفید دانسته و توصیه می نمایند.
عوارض لتروزول:
نیز مانند هر داروی دیگری در کنار اثرات درمانی ،عوارض جانبی کمی دارد. در صورت بروز هر یک از این عوارض لازم است پزشک خود را مطلع سازید. از جملهی این عوارض می توان نوارد زیر را نام برد:
– دردهای عضلانی و استخوانی
– پوکی استخوان
– سردرد
– خستگی
– افزایش فشار خون
– تهوع و استفراغ
اغلب این عوارض در طی زمان بهبود می یابند ولی در مصرف لتروزول باید دقت داشت که مصرف همزمان داروهای مناسب برای پیشگیری از پوکی استخوان ها معمولا توصیه میشود. با توجه به سود زیادی که این داروها برای کنترل بیماری و پیشگیری از عود دارند، حتی در صورت بروز علائم، ترجیح بر تغییر شکل دارو از تاموکسیفن به لتروزول و یا به عکس می باشد.