پرتو درماني چيست؟
پرتو درماني، نوعی روش درمانی است که در آن اشعه پرقدرت ايكس باعث تخريب سلولهاي سرطاني و متوقف كردن رشد آنها مي شود.
برای درمان بهتر سرطانها از دو نوع درمان “موضعی” و “عمومی” بهره گرفته می شود. پرتودرمانی یا همان رادیوتراپی همانند جراحی یک درمان موضعی است و بر سلولهای سرطانی موجود در عضو اثر می گذارد. این اشعه را می توان به روشهای مختلفی به نسوج حاوی تومور یا مناطقی که شک به وجود تومور در آن وجود دارد رسانید.
جراح در حین جراحی سعی دارد تمام نسج تومور را از بدن بیمار خارج نماید ولی باید توجه داشت که در بسیاری از موارد حدود درگیری نسوج بوسیله تومور مشخص نیست و بنابراین همواره خطر جا ماندن تعدادی از سلول های سرطانی وجود دارد. از این رو پزشکان با انجام پرتو درمانی سعی دارند بقایای احتمالی تومور را نیز از بین ببرند و احتمال عود بیماری را به حداقل برسانند.
پرتو درماني چه زماني و چگونه انجام مي شود؟
پرتو درماني بهتر است طی 4 هفته اول بعد از جراحي شروع شود. در صورتي كه بيمار احتياج به شيمي درماني داشته باشد غالبا اين كار بعد از شيمي درماني انجام مي شود.
براي انجام پرتو درماني بيمار بايد 5 روز در هفته، به مدت 6-5 هفته به بيمارستان يا كلينيك مربوطه مراجعه کند. در اين مدت اشعه به تمام ناحيه مبتلا شامل پستان جراحي شده یا زیر بغل تابانده مي شود. در خاتمه درمان، ممكن است يك دوز اضافي اشعه مستقيما به بستر تومور تابانده شود. انجام پرتو درماني نياز به بستري شدن ندارد و به صورت سرپايي قابل انجام است.
نكته حائز اهميت اين است كه بيمار درمان شده با اين روش، اشعة ايكس را در خود نگه نمي دارد و لذا از خود اشعه ساطع نمي نمايد، بنابراين انجام اين درمان هيچ خطري براي اطرافيان بيمار ندارد. در واقع انرژي راديواكتيو كه وارد سلولهاي بیمار شده است، جذب سلولهاي سرطاني می شود و نمي تواند از بدن وی خارج گردد. بنابراين حتی در حین درمان پرهیز از نزديك شدن، لمس كردن يا بوسيدن ديگران الزامی نیست، زیرا آسيبي به آنها نخواهد رساند.
گاهي براي تعيين دقيقتر نقطه اي كه پرتو ها بايد متمركز شوند، از سي تي اسكن كمك گرفته مي شود. براي اين كه محل درمان دقيقاً تعيين گردد، درمانگر آن قسمت ها را معمولا با جوهر يا ماژيك بر روي پوست علامت گذاري مي كند. در حين درمان شما بايد كاملا بي حركت باشيد. از اين رو در برخي موارد براي جلوگيري از حركات شما از وسيله هاي ثابت كننده، استفاده مي شود. شبيه سازي و تنظيمات اوليه حدود 30 دقيقه تا 2 ساعت طول مي كشد ولی در واقع اصل درمان طي 5-1 دقيقه انجام مي شود.
آيا پرتو درماني عارضه اي هم دارد؟
اثرات پرتو درماني در هر بيمار بسته به مقدار اشعه و سلامت عمومي فرد می تواند متفاوت باشد. در برخي افراد ممكن است عوارض جزئي بروز كند و در برخي هيچ عارضه اي ايجاد نشود.
شايع ترين عوارض پرتو درماني “تحريك پوست و قرمزي، خارش و سوزش در محل تابش اشعه” و “خستگی“ مي باشند. اين شكايات موقتي هستند و حدود 6 هفته طول مي كشند
برخي تغييرات جزئي تر بوده ولي مدت طولاني تري باقي مي مانند مثل تيرگي پوست در ناحيه درمان و افزايش اندازة منافذ پوستي. در برخي موارد نواحي كوچك قرمزي به نام تلانژكتازي در پوست ايجاد مي شود كه مي توانند بصورت دائمي باقي بمانند. همچنین برخي بيماران دچار كاهش اشتها و سوء هاضمه در طي پرتو درماني مي شوند، بنابر این كاهش وزن در حد چند كيلوگرم دور از انتظار نیست.
روشهاي كاهش عوارض جلدي در طي پرتو درماني
- قبل از استفاده از صابون، لوسيون، خوشبو كننده هاي زير بغل ، ضد آفتاب ، داروها، عطريات، لوازم آرايشي، پودر تالك يا مواد مشابه در ناحيه تحت درمان، با پزشك يا پرستار خود در رابطه با تحريك پوستي آنها مشورت كنيد. هيچ يك از اين موارد را در فاصله 2 ساعت اول پس از انجام پرتودرماني استفاده نكنيد.
- روي ناحيه درمان شده را با پوشش نخي گشاد و نرم بپوشانيد. از پوششهاي کشی(استرچ) يا محكم استفاده نكنيد.
- از خاراندن يا دست كشيدن بر موضع اجتناب كنيد.
- از نوار چسب در ناحيه استفاده نكنيد. اگر نياز به بانداژ باشد از نوارچسبهاي كاغذي در ناحيه اي خارج از محل درمان استفاده كنيد.
- از دادن گرما يا سرماي زياد (مثل كيسه آبگرم يا كيف يخ) در ناحيه تحت درمان پرهيز كنيد. در هنگام دوش گرفتن از آب ولرم استفاده كنيد.
- براي تراشيدن موهاي ناحيه زير بغل بعد از مشورت با پزشك يا پرستارتان مي توانيد از تيغ برقي استفاده كنيد. از مصرف لوسيونهاي مخصوص قبل از تراشيدن مو يا محصولات موبر و نيز تيغ ژيلت اجتناب نمائيد.
- ناحيه درمان شده را از آفتاب حفاظت كنيد.
راه های مقابله با خستگی حاصل از رادیوتراپی
خستگي در حد نسبتا شايعي به دنبال اين درمان مشاهده مي گردد . خستگي ممكن است 6-4 هفته بعد از خاتمه درمان طول بكشد، بنابراين احساس نگراني نكنيد. این خستگی با چند توصيه ساده قابل كنترل مي باشد:
* اول اينكه مطمئن شويد كه وضع تغذيه شما مناسب است. اگر اشتهايتان كم است بايد دقيقا به موادي كه مي خوريد توجه نمائيد تا مواد اصلي غذايي به بدنتان برسد.
* خستگي ممكن است مربوط به كاهش سلولهاي قرمز باشد كه مي تواند تحت تأثير رژيم نامناسب تشديد شود.
* راه دوم غلبه بر خستگي، انجام ورزش ملايم و يك پياده روي مختصر است كه گاهي خستگي را كاهش مي دهد.
* اگر خستگي شديد يا مزمن باشد ممكن است در انجام امور روزمره مثل خريد يا كارهاي منزل نياز به كمك داشته باشيد.
* برخي بيماران از مسئولين خود در محل كار درخواست مي كنند كه ساعات كارشان را محدود كنند، يا در روزهايي از هفته كه لازم است تحت درمان قرار گيرند مرخصي بگيرند
* اگر خشكي صبحگاهي يا مشكل تحرك در بازوي سمت جراحي شده احساس مي كنيد، از پزشك خود در يادگيري ورزشهاي مناسب جهت رفع اين مشكل كمك بگيريد