پرتو درمانی چیست؟
پرتو درمانی، نوعی روش درمانی است که در آن اشعه پرقدرت ایکس باعث تخریب سلولهای سرطانی و متوقف کردن رشد آنها می شود.
برای درمان بهتر سرطانها از دو نوع درمان “موضعی” و “عمومی” بهره گرفته می شود. پرتودرمانی یا همان رادیوتراپی همانند جراحی یک درمان موضعی است و بر سلولهای سرطانی موجود در عضو اثر می گذارد. این اشعه را می توان به روشهای مختلفی به نسوج حاوی تومور یا مناطقی که شک به وجود تومور در آن وجود دارد رسانید.
جراح در حین جراحی سعی دارد تمام نسج تومور را از بدن بیمار خارج نماید ولی باید توجه داشت که در بسیاری از موارد حدود درگیری نسوج بوسیله تومور مشخص نیست و بنابراین همواره خطر جا ماندن تعدادی از سلول های سرطانی وجود دارد. از این رو پزشکان با انجام پرتو درمانی سعی دارند بقایای احتمالی تومور را نیز از بین ببرند و احتمال عود بیماری را به حداقل برسانند.
پرتو درمانی چه زمانی و چگونه انجام می شود؟
پرتو درمانی بهتر است طی 4 هفته اول بعد از جراحی شروع شود. در صورتی که بیمار احتیاج به شیمی درمانی داشته باشد غالبا این کار بعد از شیمی درمانی انجام می شود.
برای انجام پرتو درمانی بیمار باید 5 روز در هفته، به مدت 6-5 هفته به بیمارستان یا کلینیک مربوطه مراجعه کند. در این مدت اشعه به تمام ناحیه مبتلا شامل پستان جراحی شده یا زیر بغل تابانده می شود. در خاتمه درمان، ممکن است یک دوز اضافی اشعه مستقیما به بستر تومور تابانده شود. انجام پرتو درمانی نیاز به بستری شدن ندارد و به صورت سرپایی قابل انجام است.
نکته حائز اهمیت این است که بیمار درمان شده با این روش، اشعه ایکس را در خود نگه نمی دارد و لذا از خود اشعه ساطع نمی نماید، بنابراین انجام این درمان هیچ خطری برای اطرافیان بیمار ندارد. در واقع انرژی رادیواکتیو که وارد سلولهای بیمار شده است، جذب سلولهای سرطانی می شود و نمی تواند از بدن وی خارج گردد. بنابراین حتی در حین درمان پرهیز از نزدیک شدن، لمس کردن یا بوسیدن دیگران الزامی نیست، زیرا آسیبی به آنها نخواهد رساند.
گاهی برای تعیین دقیقتر نقطه ای که پرتو ها باید متمرکز شوند، از سی تی اسکن کمک گرفته می شود. برای این که محل درمان دقیقاً تعیین گردد، درمانگر آن قسمت ها را معمولا با جوهر یا ماژیک بر روی پوست علامت گذاری می کند. در حین درمان شما باید کاملا بی حرکت باشید. از این رو در برخی موارد برای جلوگیری از حرکات شما از وسیله های ثابت کننده، استفاده می شود. شبیه سازی و تنظیمات اولیه حدود 30 دقیقه تا 2 ساعت طول می کشد ولی در واقع اصل درمان طی 5-1 دقیقه انجام می شود.
آیا پرتو درمانی عارضه ای هم دارد؟
اثرات پرتو درمانی در هر بیمار بسته به مقدار اشعه و سلامت عمومی فرد می تواند متفاوت باشد. در برخی افراد ممکن است عوارض جزئی بروز کند و در برخی هیچ عارضه ای ایجاد نشود.
شایع ترین عوارض پرتو درمانی “تحریک پوست و قرمزی، خارش و سوزش در محل تابش اشعه” و “خستگی“ می باشند. این شکایات موقتی هستند و حدود 6 هفته طول می کشند
برخی تغییرات جزئی تر بوده ولی مدت طولانی تری باقی می مانند مثل تیرگی پوست در ناحیه درمان و افزایش اندازه منافذ پوستی. در برخی موارد نواحی کوچک قرمزی به نام تلانژکتازی در پوست ایجاد می شود که می توانند بصورت دائمی باقی بمانند. همچنین برخی بیماران دچار کاهش اشتها و سوء هاضمه در طی پرتو درمانی می شوند، بنابر این کاهش وزن در حد چند کیلوگرم دور از انتظار نیست.
روشهای کاهش عوارض جلدی در طی پرتو درمانی
- قبل از استفاده از صابون، لوسیون، خوشبو کننده های زیر بغل ، ضد آفتاب ، داروها، عطریات، لوازم آرایشی، پودر تالک یا مواد مشابه در ناحیه تحت درمان، با پزشک یا پرستار خود در رابطه با تحریک پوستی آنها مشورت کنید. هیچ یک از این موارد را در فاصله 2 ساعت اول پس از انجام پرتودرمانی استفاده نکنید.
- روی ناحیه درمان شده را با پوشش نخی گشاد و نرم بپوشانید. از پوششهای کشی(استرچ) یا محکم استفاده نکنید.
- از خاراندن یا دست کشیدن بر موضع اجتناب کنید.
- از نوار چسب در ناحیه استفاده نکنید. اگر نیاز به بانداژ باشد از نوارچسبهای کاغذی در ناحیه ای خارج از محل درمان استفاده کنید.
- از دادن گرما یا سرمای زیاد (مثل کیسه آبگرم یا کیف یخ) در ناحیه تحت درمان پرهیز کنید. در هنگام دوش گرفتن از آب ولرم استفاده کنید.
- برای تراشیدن موهای ناحیه زیر بغل بعد از مشورت با پزشک یا پرستارتان می توانید از تیغ برقی استفاده کنید. از مصرف لوسیونهای مخصوص قبل از تراشیدن مو یا محصولات موبر و نیز تیغ ژیلت اجتناب نمائید.
- ناحیه درمان شده را از آفتاب حفاظت کنید.
راه های مقابله با خستگی حاصل از رادیوتراپی
خستگی در حد نسبتا شایعی به دنبال این درمان مشاهده می گردد . خستگی ممکن است 6-4 هفته بعد از خاتمه درمان طول بکشد، بنابراین احساس نگرانی نکنید. این خستگی با چند توصیه ساده قابل کنترل می باشد:
* اول اینکه مطمئن شوید که وضع تغذیه شما مناسب است. اگر اشتهایتان کم است باید دقیقا به موادی که می خورید توجه نمائید تا مواد اصلی غذایی به بدنتان برسد.
* خستگی ممکن است مربوط به کاهش سلولهای قرمز باشد که می تواند تحت تأثیر رژیم نامناسب تشدید شود.
* راه دوم غلبه بر خستگی، انجام ورزش ملایم و یک پیاده روی مختصر است که گاهی خستگی را کاهش می دهد.
* اگر خستگی شدید یا مزمن باشد ممکن است در انجام امور روزمره مثل خرید یا کارهای منزل نیاز به کمک داشته باشید.
* برخی بیماران از مسئولین خود در محل کار درخواست می کنند که ساعات کارشان را محدود کنند، یا در روزهایی از هفته که لازم است تحت درمان قرار گیرند مرخصی بگیرند
* اگر خشکی صبحگاهی یا مشکل تحرک در بازوی سمت جراحی شده احساس می کنید، از پزشک خود در یادگیری ورزشهای مناسب جهت رفع این مشکل کمک بگیرید